Ο Όλυμπος, το ψηλότερο βουνό της Ελλάδος και το δεύτερο σε ύψος της Βαλκανικής χερσονήσου, είναι ένας σχετικά μικρός σε έκταση, συμπαγής αδιάσπαστος και σχεδόν κυκλικού σχήματος ορεινός όγκος, αρκετά βραχώδης, με οξείες κορυφές, εκτεταμένες ράχες - κορυφογραμμές και μεγάλες απότομες πλαγιές που κατακερματίζονται από βαθιές χαράδρες.

Δύο μεγάλες ρεματιές - χαράδρες, του Μαυρόλογγου - Αγίου Διονυσίου ( Ενιππέας ποταμός ) μήκους 13 χιλ. και του Μαυρατζά - Σπαρμού μήκους 10 χιλ. που ενώνονται σχεδόν στο οροπέδιο Μπάρα, σε ύψος 2350 μ., χωρίζουν όλη την ψηλή περιοχή του Ολύμπου σε δύο μεγάλα ελλειψοειδή τμήματα, το Β - ΒΔ όπου και η ψηλότερη κορυφή Μύτικας υψόμ. 2917 και το Ν - ΝΑ με ψηλότερη κορυφή τον Καλόγερο υψόμ. 2701.

Από τα ρέματα του Ολύμπου μόνο ένα είναι σχεδόν διαρκούς ροής, ο Ενιππέας ποταμός. Τα υπόλοιπα σχηματίζουν περιοδικούς χείμαρρους, μετά από βροχές και από το λιώσιμο του χιονιού, κατά το τέλος του χειμώνα και την άνοιξη.

Λίμνες δεν υπάρχουν στον 'Όλυμπο, έκτος από τρεις μικρές λούτσες περιοδικές λιμνούλες, μία ανώνυμη μεταξύ Καλόγερου και Φράγκου Αλώνι υψόμ. 2530, τη Ντριστέλα μεταξύ Πύργου και Διακόπτη υψόμ. 2350 και τη Μπάρα νότια της Πέτρας υψόμ. 680.

Από τις κορυφές του Ολύμπου αυτές που παρουσιάζουν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τους ορειβάτες αλλά και για τους γεωλόγους είναι οι κεντρικές και ψηλότερες κορυφές του, δηλαδή ο Μύτικας υψόμ. 2917, το Σκολιό υψομ. 2911 και το Στεφάνι υψόμ. 2909. Οι κορυφές αυτές υψώνονται σχεδόν κατακόρυφα, σ' ένα τόξο 200^ο περίπου σχηματίζοντας έτσι τα Μεγάλα Καζάνια, τη μεγαλύτερη βαραθρώδη χοανοειδή κοιλότητα του Ολύμπου, με άνοιγμα 1.000 μ. Σκολιό - Στεφάνι και βάθος 600 - 700 μ.

Ο Όλυμπος, ένα από τα νεότερα βουνά του κόσμου από γεωλογική άποψη, ανήκει στη γεωτεκτονική Πελαγονική ζώνη (που εκτείνεται από τα Σκόπια μέχρι τη Β. Εύβοια) και γενικά τα μεταμορφωσιγενή όπου προέρχονται από μεταμόρφωση ιζηματογενών κρυσταλλοσχιστώδη πετρώματά του, αποτελούνται κυρίως από ασβεστόλιθους (δολομιτικούς και ημικρυσταλλικούς), λίγους μαρμαρυγιακούς σχιστόλιθους και γνεύσιους (παραγνεύσιους).

Επειδή τα διάφορα απολιθώματα που βρίσκονται μέσα στα κρυσταλλικά πετρώματα του βουνού έχουν χάσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, γιατί έχουν συγκρυσταλλωθεί, η ηλικία του Ολύμπου δε μπορεί να προσδιοριστεί με σχετική ακρίβεια.

Καρστική γεωμορφολογία
Στον 'Όλυμπο δεν έχουν βρεθεί εντυπωσιακά βάραθρα ή πλούσια σε διάκοσμο σπήλαια, εκτός από τη σπηλιά του Μόρια, είτε γιατί δεν υπάρχουν, ή το πιθανότερο γιατί δεν έχουν γίνει συστηματικές και εκτεταμένες έρευνες στ' απόκρημνα ή αδιάβατα απόκρημνα από τη βλάστηση μέρη, που η φύση των πετρωμάτων τους είναι τέτοια που ευνοεί τη δημιουργία καρστικών σχηματισμών, όπως είναι όλη η νότια πλευρά του Μαυρόλογγου και του Ενιπέα, η περιοχή Γκαβός, όλη η Β ΒΑ πλευρά του βουνού, καθώς και οι χαράδρες Ζηλιάνα και Λάζη Γρίβα.

Τα σπουδαιότερα σπήλαια και βάραθρα του Ολύμπου είναι:

Εξαιτίας της φύσης και της διάταξης των πετρωμάτων του κορυφαίου τμήματος του Ολύμπου (στρώματα δολομιτικού ασβεστόλιθου), δεν υπάρχουν πηγές πάνω από τα 2000 μ., γιατί τα νερά βροχές - χιόνια διαπερνούν τα πορώδη αυτά πετρώματα χωρίς να συγκρατούνται. Στην ψηλή αυτή περιοχή, νερό, για τους καλοκαιρινούς μήνες, βρίσκεται μόνο στα καταφύγια, σε ορισμένες βροχοδεξαμενές και σε δύο μικρές λούτσες περιοδικές λιμνούλες.

Στο καταφύγιο της Ε.Ο.Ο.Σ. «Σπ. Αγαπητός» υψομ. 2060 υπάρχει πάντοτε καθαρό νερό που προέρχεται από το λιώσιμο χιονιού, συλλέγεται σε κλειστή δεξαμενή και είναι τρεχούμενο, δηλαδή έχει φυσική ροή.

Στο καταφύγιο του Σ.Ε.Ο. «Γ. Αποστολίδης» υψομ. 2720 υπάρχει, αλλά όχι πάντα, νερά δεξαμενής που προέρχεται από βροχές και χιόνια, και το ίδιο συμβαίνει και στο καταφύγιο Γ' της Ε.Ο.Ο.Σ. Χρ. Κάκαλος παλ. Βασ. Παύλος που βρίσκεται λίγο χαμηλότερα υψόμ. 2650.

Στη Γούρνα του Στεφανιού υψομ. 2540 υπάρχει μία μικρή ανοικτή δεξαμενή, όπου συλλέγεται νερό από το λιώσιμο του υπερκείμενου χιονιού.

Μακριά από το συγκρότημα των ψηλών κορυφών, βρίσκονται δύο μεγάλες ανοικτές κλιμακωτές βροχοδεξαμενές, στη βόρεια άκρη του Κακάβρακου υψόμ. 2280) και στα νότια του Φλάμπουρου υψόμ. 2150, που το νερό τους όμως προς το τέλος του καλοκαιριού δεν είναι πόσιμο.

Στο τέλος της άνοιξης και συνήθως μέχρι το τέλος Ιουνίου, υπάρχει νερό, που θεωρείται πόσιμο, σε δύο μικρές λούτσες που σχηματίζονται από το λιώσιμο του χιονιού, στη λάκκα υψόμ. 2530 μεταξύ των κορυφών Καλόγερος και Φράγκου Αλώνι και στη δολίνη Ντριστέλα υψομ. 2350 μεταξύ των κορυφών Διακόπτης και Πύργος.

Στη Θέση Πριόνια, σε υψομ. 1100, υπάρχουν οι πλούσιες πηγές του Ενιππέα ποταμού, που λίγο μετά την εμφάνισή τους στην επιφάνεια σχηματίζουν μικρό καταρράκτη και λιμνούλα.

Τρεχούμενο νερό υπάρχει και στην τοποθεσία Βρυσοπούλες όπου το καταφύγιο Β' της Ε.Ο.Ο.Σ., σε υψομ. 1800, και το στρατόπεδο Κ.Ε.Ο.Α.Χ.

Γενικά
Δεν είναι εύκολο να δοθεί, μέσα στα περιορισμένα πλαίσια μιας όχι ειδικής κλιματικής μελέτης, μία ολοκληρωμένη εικόνα του κλίματος που επικρατεί σε όλη την περιοχή του Ολύμπου, γιατί είναι τόσο μεγάλες οι διακυμάνσεις στα διάφορα μετεωρολογικά φαινόμενα, λόγω των μεγάλων υψομετρικών διαφορών που υπάρχουν, ώστε μια αναγκαστικά σύντομη και γενική περιγραφή, εκτός του ότι δε θα ήταν σωστή δε θα ήταν και χρήσιμη. Για το λόγο αυτό, δίνονται παρακάτω ορισμένες πληροφορίες για τις κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν, μόνο στην ψηλή, πάνω από τα 2000 μ., περιοχή του Ολύμπου.

Σε γενικές γραμμές, το κλίμα στη χαμηλή, γύρω από τους πρόποδες του Ολύμπου, περιοχή είναι τυπικά μεσογειακό, δηλαδή θερμό και ξηρό το καλοκαίρι και ψυχρό και υγρό το χειμώνα. Οι βόρειες και οι ανατολικές πλευρές του βουνού, που είναι κοντά στη Θάλασσα, δέχονται περισσότερες βροχές απ' ότι οι νότιες και οι δυτικές, με αποτέλεσμα να έχουν πολύ πλουσιότερη βλάστηση.

Θερμοκρασία
Είναι τόσο πολλοί οι παράγοντες που επηρεάζουν και διαμορφώνουν τη θερμοκρασία στο κορυφαίο τμήμα του Ολύμπου, ώστε κάθε προσπάθεια γενίκευσης είναι επικίνδυνη. Η θερμοκρασία στο κάθε σημείο εξαρτάται από το εάν αυτό είναι στον ήλιο ή στη σκιά, εάν είναι υπήνεμο ή το κτυπάει ο άνεμος και ακόμα εάν είναι μεσημέρι, απόγευμα ή ξημερώματα κ.λπ. Έχουν παρατηρηθεί διαφορές θερμοκρασίας 8-10^ο Κελσίου την ίδια ώρα και σε απόσταση μόνο λίγων μέτρων. Για το λόγο αυτό αναφέρονται μόνο ορισμένες μέσες τιμές μέσων θερμοκρασιών, για μια έστω μικρή προσέγγιση των συνθηκών που επικρατούν στον 'Όλυμπο.

Η μέση Θερμοκρασία κυμαίνεται τους καλοκαιρινούς μήνες μεταξύ 0^ο C και +20^ο C (μέση + 10^ο C) και τους χειμερινούς μήνες μεταξύ -20^ο C και + 10^ο C (μέση -5^ο C). Βέβαια έχουν παρατηρηθεί και θερμοκρασίες -5^ο C το καλοκαίρι και -26^ο C ή ίσως και χαμηλότερα το χειμώνα, αλλά αυτές είναι ακραίες περιπτώσεις. Οι θερμοκρασίες του χειμώνα δε θεωρούνται υπερβολικά χαμηλές, αν ληφθεί υπόψη και το μεγάλο υψόμετρο, γιατί τέτοιες θερμοκρασίες σημειώνονται και σε πολλές πόλεις της Β. Ελλάδας. Στον Όλυμπο όμως είναι αισθητές γιατί είναι μεγάλης διάρκειας.

Γενικά, πιο ζεστός μήνας είναι ο Αύγουστος και πιο ψυχρός ο Φεβρουάριος, η δε θερμοκρασία πέφτει περίπου μισό βαθμό ή και περισσότερο κάθε 100 μ. υψομετρική διαφορά.

Βροχές
Από τα ετήσια αυτά βροχομετρικά ύψη, η μισή περίπου ποσότητα σημειώνεται το καλοκαίρι σαν βροχή και χαλάζι και η υπόλοιπη το χειμώνα σαν χιόνι. Αυτό συμβαίνει γιατί το καλοκαίρι σημειώνονται ραγδαίες βροχές που συνοδεύονται συνήθως από χαλάζι και κεραυνούς και δίνουν έτσι μεγάλα ποσά βροχής. Οι βροχές αυτές του καλοκαιριού είναι αρκετά συχνές, έχουν τη μορφή καταιγίδας, κρατούν 2-3 ώρες και συνήθως εκδηλώνονται τις πρώτες μεταμεσημβρινές ώρες.

Χιόνια
Ο 'Όλυμπος είναι καλυμμένος από χιόνια περίπου 7 μήνες το χρόνο, συνήθως από Νοέμβριο μέχρι και Μάιο. Το ύψος του χιονιού ποικίλλει, από μερικά εκατοστά μέχρι 2 μ. περίπου, ανάλογα με τον προσανατολισμό και τη μορφολογία του κάθε σημείου. Σε ορισμένα μέρη που οι σφοδροί άνεμοι συσσωρεύουν το χιόνι, το πάχος του μπορεί να φθάσει τα 8-10 μ.

Χιονοπτώσεις γίνονται σε όλη τη διάρκεια του χειμώνα και κυρίως τους μήνες Νοέμβριο και Δεκέμβριο. Καλοκαιρινές χιονοπτώσεις γίνονται περίπου δύο, συνήθως βράδυ, είναι μικρής διάρκειας και το χιονόστρωμα που σχηματίζεται ποικίλλει από ελαφρή πούδρα μέχρι 3-5 εκ. και δεν κρατάει παραπάνω από μία ημέρα. Τους καλοκαιρινούς μήνες υπάρχει, σχεδόν πάντα, αρκετό χιόνι, με τη μορφή παγετώνα, σε δύο χαράδρες κοντά στο καταφύγιο Σπ. Αγαπητός και στο βάθος των Μ. Καζανιών, και ακόμα στη Γούρνα του Στεφανιού, στον πυθμένα των ψηλών βαράθρων χιονότρυπες και σε μερικά ακόμη σκιερά καρστικά ρήγματα ή βυθίσματα.

Ανεμοι
Ο άνεμος στον Όλυμπο είναι σχεδόν καθημερινό φαινόμενο και λίγες είναι οι περιπτώσεις απόλυτης νηνεμίας, σχεδόν πάντα υπάρχει ένα ελαφρό αεράκι ακόμα και στην πιο μεγάλη καλοκαιρία.

Το καλοκαίρι έχουν σημειωθεί αρκετές φορές άνεμοι που ξεπερνούν τα όρια της θύελλας. Συχνά έχουν μετρηθεί ταχύτητες ανέμου που φθάνουν τα 110 χιλ. την ώρα, μια φορά δε μετρήθηκαν 170 χιλ. την ώρα. Το χειμώνα οι άνεμοι είναι σφοδρότεροι, μεγαλύτερης διάρκειας και συνήθως συνοδεύονται με χιονόπτωση. Έτσι δημιουργούνται ισχυρές χιονοθύελλες που συνοδευόμενες από ομίχλη και πολύ χαμηλές θερμοκρασίες, κάνουν αρκετές φορές αδύνατη την ανάβαση στις ψηλές κορυφές.

Αν και υπάρχουν αναφορές από τους αρχαίους συγγραφείς για ύπαρξη θεϊκών δωμάτων και λατρευτικών κέντρων στον Όλυμπο, αν και υπάρχουν μαρτυρίες από τους σύγχρονους περιηγητές και εξερευνητές του Ολύμπου για υπολείμματα αρχαίων ναών και βωμών, αν και έχουν βρεθεί εκατοντάδες κεραμικές πλάκες σε πολλές κορυφές, και το κυριότερο βρέθηκαν το 1961 ενεπίγραφες λίθινες πλάκες και νομίσματα στην κορυφή 'Αγιος Αντώνιος, δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα καμιά αρχαιολογική έρευνα πάνω στον κύριο όγκο του Ολύμπου.

Στο Δίο, όπως μαρτυρεί και η ονομασία του, λατρευόταν ο Ολύμπιος Ζευς Δίας, του οποίου το μέγα ιερό, που μάλλον πρέπει να υπήρχε, δυστυχώς δεν έ-χει βρεθεί ακόμα. Επίσης στη σημαντική αυτή αρχαία πόλη γινόντουσαν, άγνω-στο ποια εποχή του χρόνου, «τα εν Δίω Ολύμπια» δηλαδή γιορτές σκηνικοί α-γώνες και πανήγυρη που κρατούσαν εννέα ημέρες και είχαν αντίστοιχα τα ονόματα των εννέα Μουσών, των θυγατέρων του Διός, που κατά μία μυθολογική παράδοση γεννήθηκαν και λατρεύτηκαν στην αρχαία Πιερία πριν να μετα-φερθούν στον Ελικώνα και σε όλα μέρη της νότιας Ελλάδας.

Το καλοκαίρι του 1985 ανακαλύφθηκε σε απόσταση 4 χιλ. ΝΔ του Δίου, και κοντά στον Αγ. Βασίλειο στους πρόποδες του Ολύμπου, αρχαίο νεκροταφείο με πολλούς τάφους και αξιόλογης τέχνης κτερίσματα.

Στη δυτική πλευρά του Ολύμπου τη Θεσσαλική, όπου υπήρχε η άλλη αρχαιότατη πόλη Πύθιο με τον ονομαστό ναό του Απόλλωνα δεν έχουν γίνει αρχαιο-λογικές έρευνες. Ελάχιστα ίχνη των τειχών της έχουν διασωθεί και υπολογίζεται ότι βρισκόταν περίπου στη Θέση του σημερινού ομώνυμου χωριού και του λόφου όπου το ερημοκλήσι των Αγίων Απόστολων.

Πάνω στον κύριο όγκο του Ολύμπου έχουν βρεθεί και αναφερθεί από παλιούς εξερευνητές και ορειβάτες, εκατοντάδες μεγάλες συμμετρικές κεραμικές πλάκες διαστάσεων περίπου 30 χ 40 χ 3 εκ., οι οποίες ήταν στρωμένες σε μερικές κορυφές με τη μορφή κυκλικών δαπέδων σχεδόν ίδιες πλάκες υπάρχουν στον αρχαιολογικό χώρο του Δίου. Υπολείμματα των κεραμιδιών αυτών, λίγα μεγάλα κομμάτια και πολλά θραύσματα, βρίσκονται ακόμα και σήμερα στις κορυφές Πάγος, Καλόγερος, Φράγκου Αλώνι, Μεταμόρφωση, Κακάβρακος, Πύργος και Διακόπτης.

Τα σημαντικότερα αρχαιολογικά ευρήματα στον Όλυμπο ήρθαν τυχαία στο φως το 1961 κατά τις εκσκαφές που έγιναν στην κορυφή Αγιος Αντώνιος υψόμ. 2817, για την εγκατάσταση Μετεωροσκοπείου του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Οι πρώτες αναβάσεις

Σε όλο τον ορεινό όγκο του Ολύμπου, ο οποίος παρουσιάζει τέτοια ποικιλόμορφη δομή που ικανοποιεί τόσο τον απλό πεζοπόρο όσο και τον εξασκημένο ορειβάτη και αναρριχητή, μπορούν να γίvoυv πάρα πολλές θαυμάσιες διαδρομές, μέσα σε πυκνά δάση ή πάvω σε βραχώδεις κορυφογραμμές, από ωραιότατα μονοπάτια που ξεκινούν, είτε από τις πολλές «εισόδους» του βουνού προς αυτό, είτε από «μέσα» από το βουνό προς διάφορες κατευθύνσεις.

Τα κύρια μονοπάτια του Ολύμπου είναι καλοδιατηρημένα και τα περισσότερα έχουν σήμανση και κατατοπιστικές πινακίδες. Επίσης τα τελευταία 300 - 400 μ. των διαδρομών που καταλήγουν στις δύσκολες κορυφές Μύτικας και Στεφάνι είναι σημαδεμένα με κόκκινο χρώμα βήμα προς βήμα, για την καλύτερη ασφάλεια των ορειβατών.

Παρακάτω αναφέρονται μερικές συνήθεις διαδρομές που μπορούν να γίνουν στον Όλυμπο και που καλύπτουν σχεδόν όλες τις πλευρές του.

Διαδρομές από το Λιτόχωρο. Λιτόχωρο - Πριόνια - Καταφύγιο Α' (ΣΠΗΛΙΟΣ ΑΓΑΠΗΤΟΣ) Λιτόχωρο - Πετρόστρουγκα - Καταφύγια Γ' (ΧΡ. ΚΑΚΑΛΟΣ) και Σ.Ε.Ο. (Γ. ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ).

Διαδρομές ΑΠΟ ΤΟ Καταφύγιο Α'
Καταφύγιο Α' - Πριόνια - Λιτόχωρο
Καταφύγιο Α' - Καταφύγιο Γ' - Λιτόχωρο
Καταφύγιο Α' - Καλόγερος - Λιτόχωρο
Καταφύγιο Α' - Μύτικας - Καταφύγιο Α'
Καταφύγιο Α' - Ψηλές κορυφές - Καταφύγιο Α

Διαδρομές από το καταφύγιο Σ.Ε.Ο.
Καταφύγιο Σ.Ε.Ο. - Πετρόστρουγκα - Λιτόχωρο
Καταφύγιο Σ.Ε.Ο. - Ψηλές Κορυφές - Καταφύγιο Σ.Ε.Ο
Καταφύγιο Σ.Ε.Ο. - Μεγάλα Καζάνια - Ξερολάκι
Καταφύγιο Σ.Ε.Ο. - Μύτικας - Σκολιό - Ξερολάκι
Καταφύγιο Σ.Ε.Ο. - Πετρόστρουγκα - Διο
Καταφύγιο Σ.Ε.Ο. Ράχη ΠΑΠΑ - Μπαρμπαλάς - Βροντού

Διαδρομές από το Καταφύγιο Β' (Βρυσοπούλες)
Καταφύγιο Β' - Μύτικας - Καταφύγιο Β'
Καταφύγιο Β' - ΝΔ Κορυφές - Καταφύγιο Β'
Καταφύγιο Β' - Σκολιό - Καταφύγιο Β'

Διαδρομές από το Κοκκινοπλό
Κοκκινοπλός - Γούρνες - Σκολιό - Μύτικας - Καταφύγιο Α'
Κοκκινοπλός - Σταλαματιά - Διακόπτης - Καταφύγιο Β'

Διαδρομές από το Ξερολάκι
Ξερολάκι - Μεγάλα Καζάνια - Καταφύγιο Σ.Ε.Ο.
Ξερολάκι - Σκολιό - Μύτικας - Καταφύγιο Σ.Ε.Ο.
Ξερολάκι - Κίτρος - Κοκκινοπλός

Διάσχιση Ολύμπου
Λιτόχωρο - Κοκκινοπλός: διεθνές μονοπάτι Ε4
Η διάσχιση όλου του ορεινού όγκου του Ολύμπου μπορεί να γίνει από τ' ανατολικά προς τα δυτικά ή και αντίθετα και συγκεκριμένα από το Λιτόχωρο μέχρι τον Κοκκινοπλό.