Πιο εύκολη είναι η πρόσβαση από τη μεριά της Ευρυτανίας. Από εκεί και πέρα μπαίνετε δίπλα στον Αγραφιώτη και φτάνετε στην Βαρβαριάδα. Από εκεί μπορείτε εύκολα να ανηφορίσετε για Μοναστηράκι.

Βαρδούσια

Λένε οι παλιοί, ότι όταν ο Θεός έφτιαχνε τον κόσμο, πήρε μια χούφτα χώμα και το πέρασε σε σίτα. Το εύφορο πέρασε απ' αυτήν και έγιναν οι κάμποι. Οι πέτρες και τα χοντράδια έπεσαν στη γη και γεννήθηκαν τ' Άγραφα».

Αντιγράφω δυό σειρές από το βιβλίο-φωτογραφικό λεύκωμα του Τάκη Ντάσιου με τίτλο «Στ' Άγραφα», που κυκλοφόρησε πρόσφατα. Ξεφυλλίζω τις φωτογραφίες και στον νου μου ξεδιπλώνονται εικόνες και εμπειρίες αυθεντικές, βουνήσια αγριάδα, αγριεμένα ποτάμια, κακοτράχαλοι χωματόδρομοι, παράγκες για σπίτια, ζεστασιά ψυχής ανείπωτη, υπέροχοι άνθρωποι... και λίγα είπα. Πώς συνδυάζονται όλα αυτά μαζί; Πόσο μπορεί ένα λεύκωμα να σε μεταφέρει σ' έναν τόπο, που οι περισσότεροι δεν ξέρουν να ψάξουν στον χάρτη; Δεν μπορεί να μιλήσει ο καθένας για τα Άγραφα, δεν γίνεται, γιατί θέλει κότσια και κατάθεση ψυχής. Δεν θα αναφερόμουν στο βιβλίο του Τάκη Ντάσιου ­ δεν τον γνωρίζω κιόλας τον άνθρωπο ­ αν ήταν από εκείνα τα ωραιοποιημένα» άλμπουμ των φωτογράφων. Δεν σηκώνουν τα Άγραφα τέτοια δήθεν κόλπα και ο κ. Τάκης έβαλε κάτω την ψυχούλα του και ύστερα από 15 χρόνια, την έκανε αληθινές φωτογραφίες. Δεν γινόταν διαφορετικά... δυστυχώς και ευτυχώς μαζί!

Δεν είναι η πρώτη φορά που στριφογυρνάω στα χωριά των Αγράφων. Χρόνια πολλά τώρα περνάω και ρουφάω τον διαφορετικό αέρα που πετάει πάνω από βουνά, λαγκαδιές, ποτάμια, γεφύρια, χωματόδρομους και ξεχασμένα χωριά. Κρατάω σημειώσεις, αλλά ποτέ μέχρι σήμερα δεν έχω δοκιμάσει να περάσω στο χαρτί αυτά που έχουν δει τα μάτια μου. Ούτε και τώρα θα τα καταφέρω, αλλά όσα προφτάσω, θα τα πω ταπεινά. Με τον ίδιο τρόπο, δηλαδή, που ο τόπος αυτός μου επιβάλλει στη συμπεριφορά.

Τα είπαν Άγραφα, γιατί δεν τα κατέγραψαν ποτέ, γιατί ηθελημένα τα άφησαν έξω από τον χάρτη, γιατί ποτέ τους δεν κατάλαβαν τι γυρεύουν οι άνθρωποι σ' αυτό το απομονωμένο ορεινό σύμπλεγμα. Αλλοι λένε πως την περίοδο της Εικονομαχίας ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Κων/νος ο Κοπρώνυμος διέταξε να διαγράψουν την ανυπότακτη περιοχή και άλλοι λένε πως οι Τούρκοι έδωσαν το όνομα Άγραφα, αφού από τη Θεσσαλία ήταν το μοναδικό κομμάτι που δεν κατέλαβαν και δεν έγραψαν στα φορολογικά τους κιτάπια.

Τα Άγραφα εξακολουθούν ακόμα και σήμερα να είναι μία δυσπρόσιτη περιοχή της Ελλάδας, για τούτο και έχει παραμείνει ανόθευτη και αληθινή. Υπάρχουν χωριά ­ όπως το Μοναστηράκι ­ που το ρεύμα έφτασε στα 1990, ενώ λόγω των άσχημων καιρικών συνθηκών οι δρόμοι κλείνουν εύκολα τον χειμώνα, το ρεύμα και το τηλέφωνο κόβονται για ψύλλου πήδημα και οι γιατροί δεν είναι ποτέ κοντά, για να βοηθήσουν τους ηλικιωμένους που έμαθαν ν' αντέχουν. Η περιοχή των Αγράφων σήμερα καταλαμβάνει το δυτικό τμήμα του Νομού Καρδίτσας και το βόρειο του Νομού Ευρυτανίας. Η ομώνυμη οροσειρά ανήκει στη Νότια Πίνδο και διαρρέεται από ονομαστά ποτάμια, όπως ο Αχελώος, ο Αγραφιώτης, ο Μέγδοβας (Ταυρωπός), ο Πάμισος, ενώ εκατοντάδες ρεματιές κάνουν το τοπίο ανάμεσα στις ψηλές κορυφές των βουνών ομορφότερο, αλλά και δυσκολότερο στην πρόσβαση. Δεν υπάρχει εύκολος δρόμος να διαβείς, υπάρχουν όμως εκατοντάδες μονοπάτια. Δεν υπάρχουν αριστουργηματικά χωριά που να γυρεύουν την τουριστική ανάπτυξη, υπάρχουν όμως μια χούφτα ξωμάχοι που αντιστέκονται στον χρόνο, άνθρωποι διαφορετικοί, φιλόξενοι, ταπεινοί, καταπονημένοι, αλλά περήφανοι για την καταγωγή τους. Οι κορυφές των βουνών, οι πλαγιές, οι ρεματιές, οι γκρεμοί, οι χαράδρες, όλα έχουν το δικό τους όνομα, που δεν είναι εύκολο να το ξέρεις, αν η περιοχή δεν μιλήσει βαθιά στην καρδιά σου. Ο,τι και αν σας γράψω για το διάσελο του Αγίου Νικολάου ή για του Νιάλα, δεν θα είναι τίποτε απολύτως μπροστά σ' αυτό που έχουν να αντικρύσουν τα μάτια σας και να νιώσει η ψυχή σας.

Μάραθος

Δεν πίστευα στα μάτια μου, όταν έφτασα στο Μάραθο. Τόσο ανοιχτόκαρδους, φιλόξενους, όμορφους ανθρώπους είχα καιρό να συναντήσω. Ολο το χωριό μας χαιρέτησε διά χειραψίας και μας είπε το καλώς ήλθατε. Η ιδιαίτερη πατρίδα του εθνικού μας ήρωα Κατσαντώνη δεν είναι ένα οποιοδήποτε χωριό που μένουν 10 οικογένειες. Είναι πλούσιος τόπος χάρη στους ανθρώπους του, είναι καλοστημένο χωριό σε θαυμάσια τοποθεσία και έχει μια λαμπρή πετρόχτιστη εκκλησιά. Αυτή των Ταξιαρχών, που στέκεται όρθια από τα μέσα του 16ου αιώνα. Φανταστείτε ότι οι κάτοικοι του Μάραθου το 1960 έφταναν τους 700 νοματαίους! Την εκκλησία των Ταξιαρχών την εκάπνισαν και διόρθωσαν με δικά τους χρήματα, γιατί την αγαπούν και την σέβονται πολύ. Δεν έδωσε χρήματα η 7η Εφορεία Αρχαιοτήτων της Νοτιοδυτικής Θεσσαλίας. Οι κάτοικοι του Μάραθου έδωσαν από το υστέρημά τους και φώναξαν το 1983 τους ειδικούς, να φτιάξουν την πανέμορφη εκκλησιά. Ετσι είναι ετούτοι οι άνθρωποι στο Μάραθο. Πλούσιοι σε όλα τους και περήφανοι «αρχηγοί» σαν τον Κατσαντώνη.

Γεφύρι του Μανώλη

Ενα πέτρινο τοξωτό γεφύρι μέσα στο ποτάμι, δίχως ορατό μονοπάτι να το ενώνει με τις όχθες, σηματοδοτεί την έξοδο του Αγραφιώτη ποταμού στη Λίμνη Κρεμαστών. Είναι πια πνιγμένο στο νερό ­ λόγω της τεχνητής λίμνης ­ το περίφημο γεφύρι του Μανώλη. Πολλές μάχες έγιναν για την κατοχή του περάσματος, του μοναδικού από τη Δυτική Στερεά στη Θεσσαλία. Το μονότοξο γεφύρι δείχνει την ηπειρώτικη καταγωγή του μάστορα Μανώλη που το έχτισε στα 1659 και εντυπωσιάζει ακόμα και στη σημερινή του κατάσταση. Συνήθως τον χειμώνα ξεχωρίζει μόνο η κορυφή του τόξου, ενώ το καλοκαίρι φαίνεται ολόκληρο. Σκεφτείτε μονάχα την αντοχή του απέναντι στον υδάτινο, ισοπεδωτικό όγκο του ποταμού. Τέτοιοι μάστορες δεν υπάρχουν πια, δυστυχώς.

Μοναστηράκι

Μη σας ξεγελάσουν οι παράγκες, μη σας ξεγελάσει ο δύσκολος χωματόδρομος για το Μοναστηράκι. Μονάχα 8 οικογένειες φτάνουν, για να λειτουργήσει το Δημοτικό σχολείο και όταν μπήκα στο ονομαστό καφενείο του Χρήστου Μπακογιάννη, ήξερα πως έμπαινα σε ένα από τα παλάτια των Αγράφων. Το εννοώ αληθινά. Θα πρέπει, βέβαια, να σας πω ότι μέχρι το 1990 δεν είχε φτάσει στο Μοναστηράκι ηλεκτρικό ρεύμα. Να πάτε μέχρι την ξύλινη σκάλα στη χαραγματιά του βουνού και να ζητήσετε από τον Χρήστο να σας πει την ιστορία με το στοιχειωμένο μελίσσι. Τα υπόλοιπα θα τα καταλάβετε μονάχοι σας.

Άφραφα

Το ομώνυμο χωριό είναι και το πλέον ανεπτυγμένο τουριστικά στην περιοχή, αφού διαθέτει και δύο ξενώνες. Οι περισσότεροι φτάνουν στα Άγραφα, γιατί εκεί πιστεύουν ότι είναι ο προορισμός του ταξιδιού τους. Παρά το γεγονός ότι αποτελεί κέντρο του Δήμου Αγράφων, ο ­ υποτιθέμενος ­ δήμαρχος συνήθως μένει στη Λαμία! Στο χωριό δεσπόζει η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, αλλά η πιο παλιά και ονομαστή είναι του Αγίου Γεωργίου, που βρίσκεται δίπλα στο σχολείο και δεν την πιάνει το μάτι σου. Κοντά 80 άνθρωποι μένουν εκεί τον χειμώνα με συνεχείς διακοπές ηλεκτρικού, τηλέφωνου, αλλά και νερού!

Πετρίλια

Καμπουραίικα, Μάγειρος, Κρανιά, Βασιλάδες, Ρώσσης... οικισμοί που ούτε το όνομά τους δεν θα δείτε γραμμένο. Το Πετρίλο ή οι συστάδες των σπιτιών που οι τοπικοί ονομάζουν Πετρίλια, απλώνονται σε μεγάλη έκταση στις βουνοπλαγιές πάνω από το Πετρουλιώτικο ρέμα. Σκεφτείτε ότι επί τουρκοκρατίας ζούσαν 8.000 άνθρωποι, γιατί η περιοχή ήταν ελεύθερη, ενώ το 1944, επί γερμανικής κατοχής, εδώ μεταφέρθηκε προσωρινά η κυβέρνηση της ελεύθερης Ελλάδας! Η Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου σαν πιο καλοδιατηρημένη και περιποιημένη ξεχωρίζει στην Κρανιά, ενώ αντιπροσωπευτικό δείγμα της τοπικής αρχιτεκτονικής είναι και το Δημοτικό σχολείο του 1884.

Διαδρομή

Αν και όλη η διαδρομή δίπλα από τον Αγραφιώτη ποταμό είναι χωμάτινη, είναι καλοπατημένη και εύκολη για οποιοδήποτε αυτοκίνητο. Τώρα, βέβαια, πιάνει λάσπη και κλείνει από κατολισθήσεις. Τα ορεινά περάσματα (π.χ. Τρία Σύνορα, ανάμεσα στο Πετρίλο και το Τροβάτο) δεν είναι εύκολο να τα διαβεί αυτοκίνητο χειμωνιάτικα και στο σύνολό του το οδικό δίκτυο των Αγράφων χρειάζεται ψηλό αυτοκίνητο, τρακτερωτά λάστιχα και οδηγό που να το λέει η περδικούλα του! Η συνολική απόσταση του χωριού Άγραφα από το Καρπενήσι είναι 70 χλμ. Προσωπικά, από το Βλάσι μέχρι τα Πετρίλια μέτρησα περίπου 6 χλμ. και από εκεί υπολογίστε άλλα 9 για τα Τρία Σύνορα και 17 για το Τροβάτο. Από το Τροβάτο μέχρι τα Άγραφα η απόσταση είναι 16 χλμ. Η χωμάτινη διαδρομή από το χωριό Άγραφα (κατάντι του Αγραφιώτη) μέχρι να συναντήσουμε άσφαλτο είναι 27 χλμ.

Διαμονή

Να ξέρετε ότι εάν δεν βρείτε δωμάτιο σε ξενώνα για να μείνετε, μετά χαράς θα σας φιλοξενήσουν στο φτωχικό τους. Αλλωστε, οι πλούσιοι άνθρωποι δεν φαίνονται ποτέ από τα χρήματα που διαθέτουν. Στο χωριό Άγραφα σάς περιμένουν δύο ξενώνες (ενοικιαζόμενα δωμάτια δηλαδή) του Κομπογιάννη 0237-93.209 και του Γάτη 0237-93.220. Από εκεί και πέρα δεν υπάρχει τίποτε άλλο οργανωμένο στην περιοχή αυτή.

Φαγητό

Μην περιμένετε μεγάλα εστιατόρια, ταβέρνες και πολυτέλειες. Σε ανοιχτό καφενείο πάντα μπορείτε να βρείτε κάτι καλό να φάτε. Φυσικά, εκπληκτικής ποιότητας και νοστιμιάς στην περιοχή είναι τα τυροκομικά προϊόντα, το τσίπουρο, το κρασί (όταν υπάρχει) και το κρέας. Περισσότερες επιλογές σε ταβέρνες θα έχετε στα Άγραφα, αλλά προσωπικά προτιμώ το καφενείο του Χρήστου Μπακογιάννη στο Μοναστηράκι (0237-31.463). Ρωτάς από το τηλέφωνο αν έχει τίποτε να σου φτιάξει και... πορεύεσαι! Κάτω από το Μοναστηράκι επίσης υπάρχει ένα σπίτι-ταβέρνα-καφενείο στην Κοτσίστα. Τα καφενεία επίσης στην Βαρβαριάδα συνήθως είναι ανοιχτά για τους περαστικούς. Τα ίδια και καλύτερα στον Μάραθο.

Χρήσιμα τηλέφωνα

(Κωδικός 0237)
Δήμος Αγράφων 93.276
Αγρ. Ιατρείο Αγράφων 93.233
Καφενείο Κοτσίστας 31.457
Καφενείο Μοναστηράκι 31.463