Σμόλικας

Σμόλικας - Το Φαράγγι του Βίκου

	Ελεύθερο, Παλαιοσέλλι, Πάδες, Αρματα, Δίστρατο (Ι) Καθώς βγήκαμε από την Κόνιτσα, κανένα αυτοκίνητο δεν διασταυρώθηκε μαζί μας. Στεφανωμένη με σύννεφα και διατηρώντας ακόμα τα τελευταία χιόνια της χρονιάς, η κορυφογραμμή της Τύμφης διαγράφεται στα 2.500 μέτρα με απίστευτη ομορφιά. Μαγνήτης η Τύμφη, αλλάζει πρόσωπο κάθε στιγμή, μας κρατάει καθηλωμένους απέναντί της. Αγνωστα ονόματα, μικρά χωριά, φωλιασμένα σε προσήλιες κι απάνεμες πλαγιές του Σμόλικα προβάλλουν κάθε λίγο μπροστά μας. Καθώς διαβαίνουμε το Παλαιοσέλλι, 25 χ8ιλιόμετρα από την Κόνιτσα, ο δρόμος παύει να είναι φιλικός. Το τοπίο όμως εξακολουθεί να είναι εκπληκτικό, με συνεχείς απρόσμενες εναλλαγές. Το Δίστρατο στο βάθος μοιάζει κεφαλοχώρι. Σε μια διασταύρωση πριν απ το χωριό μια πινακίδα μας δείχνει 19 χιλιόμετρα στ αριστερά την θρυλική Σαμαρίνα και μια άλλη, 13 χιλιόμετρα μπροστά μας, το χιονοδρομικό της Βασιλίτσας. Οι προβλέψεις επαληθεύονται, υπάρχει λοιπόν διέξοδος για Γρεβενά. Ένας κακοσυντηρημένος τσιμεντόδρομος διασχίζει το Δίστρατο. Το τοπίο αλλάζει, κατάφυτες οι πλαγιές της Βασιλίτσας με μαύρα πεύκα, όλο και πλησιάζουμε τον αυχένα. Στην κορυφή του αυχένα αναπνέω με ανακούφιση. Στ αριστερά μας το χιονοδρομικό με τις εγκαταστάσεις και τον ξενώνα του, στα δεξιά μας η εντυπωσιακή πλαγιά της πίστας. Μπαίνουμε σε άσφαλτο, κατήφορος για αρκετά χιλιόμετρα, κατοικημένα χωριά με πρώτο την Σμίξη.
	Τα χωριά της Λάκκας Αώου Ενα 15 λεπτο βάδισμα μας φέρνει κάτω απ το χωριό στον Προφητηλία και στο χείλος του φαραγγιού του Αώου. Πάνω απ τα κεφάλια μας ο Σμόλικας, απέναντι η Τύμφη και ακριβώς από κάτω το μεγαλόπρεπο φαράγγι του Αώου. Ολόγυρα το δάσος και στην αντικρινή πλαγιά σκαρφαλωμένο το Βρυσοχώρι, το τελευταίο Ζαγοροχώρι πριν απ το ποτάμι. Πρώτος σταθμός της περιοδείας μας το Ελεύθερο (παλιά ονομασία Γκρισμπάνι), 6 χιλιόμετρα από το Παλαιοσέλλι και 19 χιλιόμετρα από την Κόνιτσα είναι το πρώτο χωριό, που συναντά κανείς στην Λάκκα Αώου. Βρίσκεται στους πρόποδες του Σμόλικα, στην πλαγιά του ιστορικού υψώματος "Κλέφτης". Είναι το μοναδικό χωριό της Λάκκας, που δεν είναι Βλαχόφωνο. Σήμερα η συστηματική εκμετάλλευση των δασών αποτελεί τον σημαντικότερο πόρο των μόνιμων κατοίκων του. Από το Παλαιοσέλλι στους Πάδες μας περιμένει μια μικρή, ευχάριστη έκπληξη. Οι Πάδες είν ένα γραφικό χωριό, χτισμένο σε υψόμετρο 1200 μέτρων. Πάνω του ακριβώς δεσπόζει η κορυφή του Σμόλικα, η δεύτερη ψηλότερη της Ελλάδας, με υψόμετρο 2637 μέτρα. Η ονομασία του χωριού προήλθε από την βλάχικη λέξη "πάντε", που σημαίνει ίσιωμα, επίπεδος τόπος. Οι πρώτοι κάτοικοι του χωριού σύμφωνα με την παράδοση, ήρθαν από την Ιταλία κατά την Ρωμαική εποχή και ειδικότερα από την περιοχή του Πάδου ποταμού. Μερικοί αποδίδουν το όνομα του χωριού σ αυτό το ποτάμι. Αξιόλογη είναι η εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, χρονολογίας 1884 με εντυπωσιακό εσωτερικό διάκοσμο.
	Αρματα, Βάλια Κίρνα, Δίστρατο, Παλιοσέλλι (ΙΙ) Το χωριό Άρματα (παλιά ονομασία Αρμάτοβα), καλά προφυλαγμένο στην κοιλάδα του, είναι εκπληκτικά όμορφο κάτω από το φως του ήλιου. Την ονομασία του οφείλει μάλλον στην ειδικότητα που είχαν οι κάτοικοί του να κατασκευάζουν διάφορα πολεμικά είδη, όπως όπλα και ξίφη. Άλλα 10 χιλιόμετρα χωματόδρομος από Άρματα μέχρι το Δίστρατο. Καθόμαστε κι απολαμβάνουμε το τοπίο, Δίστρατο, Βασιλίτσα, Κοιλάδα Αώου. Στα δεξιά μας το φαράγγι βαθαίνει, γίνεται όλο και πιο εντυπωσιακό. Σε άλλα σημεία στενεύει πολύ, απόκρημνα συμπλέγματα "Βάλια-Κίρνα" βράχων δημιουργούν θεαματικές πύλες. Που και που διακρίνεται ο Βρυάζης (ή Κουκουμάντρης ή Δοξαράς), παραπόταμος του Αώου, αφρισμένος και ζωηρός. Άφθονη βλάστηση παντού, κυριαρχεί η μαύρη Πεύκη, που συνεχίζεται μέχρι τις κορφές της Βασιλίτσας. Η Βάλια Κίρνα. Δν έχει σε τίποτε να ζηλέψει τη Βάλια Κάλντα. Μόνο που εκείνη είναι πιο διάσημη. Ο ήλιος χαμηλώνει γοργά πίσω απ τις κορφές του Σμόλικα. Πρέπει να βιαστούμε, το Δίστρατο μας περιμένει. Πέρα στα δυτικά, ως εκεί που φτάνει το μάτι, εκτείνεται η κοιλάδα του Αώου, η Τύμφη και ο Σμόλικας, ανάμεσα στα σύννεφα και στην αχλύ της Δύσης. Πάνω σε δύο στράτες βρίσκεται το Δίστρατο, μια προς τα Γρεβενά και μία προς την Κόνιτσα. Στη θέση αυτή άλλωστε οφείλει και τ όνομά του, (παλιά ονομασία Μπρυάζα ή βρυάζα). Είναι χτισμένο σε υψόμετρο 1100 μέτρων, στις Ν.Δ.πλαγιές της Βασιλίτσας. Γύρω του πολλά βουνά (Γουμάρα, Νάνα, Τσιούκα, Μπότσια) και πιο ψηλό η Βασιλίτσα (2.249 μ.). Είναι παλιό χωριό το Παλαιοσέλλι. Κατά τον μεσαίωνα ήταν χτισμένο νοτιότερα και πιο χαμηλά, στην τοποθεσία Σέλι. Εκεί βρίσκεται η εκκλησία του Προφητηλία, που χρονολογείται από το 1660 καθώς και κάποιοι παλιοί τάφοι που σώζονται ακόμα. H εκκλησία έχει ήδη κινήσει από την αρχή την προσοχή μας εξ αιτίας της πολύ μεγάλης κλίσης που έχει αποκτήσει από καθίζηση του εδάφους. Μπαίνοντας στο εσωτερικό της η αίσθηση είναι πολύ παράξενη, νοιώθουμε μια έλλειψη ισορροπίας, όχι μόνον σε κάθε μας μετακίνηση αλλά και σε κατάσταση ακινησίας. Η υψομετρική διαφορά των δύο πλευρών είναι 60 εκατοστά.
	Στις ράχες του Σμόλικα Η πρώτη διαδρομή που επιλέγουμε αρχίζει έξω από το Παλαιοσέλλι. Που και που ξεπροβάλλει κατά το Νοτιά η οροσειρά της Τύμφης. Στα 1600 περίπου μέτρα ο δρόμος παύει να υπάρχει. Σ' αυτό το σημείο επέλεξε το 1984 ο Εκπολιτιστικός-Ορειβατικός Σύλλογος του Παλαιοσελλίου "Αγία Παρασκευή", για να εγκαταστήσει το ορειβατικό του Καταφύγιο. Είναι μια όμορφη, στέρεα κατασκευή, φτιαγμένη αποκλειστικά με κορμούς δέντρων. Η δεύτερη διαδρομή που επιχειρούμε ξεκινάει έξω από τους Πάδες και οδηγεί στην θρυλική Δρακόλιμνη του Σμόλικα. Για λίγο ο δρόμος ανηφορίζει πάνω από το πανέμορφο χωριό, με το χαρακτηριστικό μεγαλόπρεπο βράχο του. Αμέσως μετά συνεχίζει στην σκιά πανύψηλων δέντρων μαύρης Πεύκης. Η Μονή Στομίου απέχει από την γέφυρα του Αώου περίπου μιάμιση ώρα. Θολός και θυμωμένος μας υποδέχεται ο Αώος απ τα πρώτα μας βήματα στο μονοπάτι. Γρήγορα συνηθίζουμε το φοβερό βουητό του ποταμού. H βλάστηση είναι κι αυτή οργιαστική, το έδαφος είναι κυριολεκτικά σπαρμένο με ώριμα κούμαρα, που έχουν παρασυρθεί από ψηλά με το φύσημα του αέρα. Το φως μέσα στο φαράγγι εναλλάσσεται από λιγοστό έως ανύπαρκτο, τόσο εξ αιτίας της θέσης του ήλιου όσο και από τα βαρειά σύννεφα, που μετακινούνται διαρκώς. Η Μονή Στομίου διακρίνεται αχνά μέσα στα σύννεφα και στην αντάρα του Φαραγγιού, μυστικιστική και απόμακρη. Η ανάβαση δυσκολεύει σημαντικά, το μονοπάτι γίνεται τραχύ και απότομο. Η Μονή Στομίου είναι ένα ζωντανό μνημείο της Ορθοδοξίας. Αξίζει λίγη προσπάθεια παραπάνω. Αναζητώ ένα απάνεμο καταφύγιο. Το βρίσκω σ ένα μικρό μπαλκόνι που κρέμεται σχεδόν πάνω απ το φοβερό γκρεμό, στην ανατολική άκρη της Μονής. Ως εκεί που φτάνει το μάτι, ξανοίγεται το Φαράγγι του Αώου. Άγριο και πελώριο, με κατακόρυφες βράχινες ορθοπλαγιές, μαγευτικά φθινοπωρινά χρώματα, ειν ένα από τα συγκλονιστικότερα ορεινά τοπία, που έχουν αντικρίσει ποτέ τα μάτια μου. Εν τω μεταξύ δραματικές αλλαγές συντελούνται στην κορυφογραμμή της Τύμφης. H Γκαμήλα, χαμένη τόση ώρα μέσα στον ανταριασμένο ουρανό, τρυπάει αποφασιστικά τα σύννεφα κι αποκαλύπτει την φοβερή πέτρινη σιλουέτα της. Η παρουσίαση αυτή αποτελεί μέρος του άρθρου 30 σελίδων "ΣΜΟΛΙΚΑΣ Τα χωριά της Λάκας Αώου" του περιοδικού Ελληνικό Πανόραμα τεύχος 7ο, Δεκέμβριος 1998